Prof. Dr. Murat Utkucu, iklim değişiklığıne bağlı meteorolojik hadiseler neticesi göl, gölet, baraj gölü gibi alanlarda su miktarındaki değişimlerin, yer kabuğundaki dengeyi değiştirerek ufak depremleri tetiklediğini söyledi.
Sakarya Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeofizik Mühendisliği Bölüm Başkanı ve Afet Yönetimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Murat Utkucu, iklim değişiklığınin beklenmedik yağışlar ya da kuraklığa niçin bulunduğunu, bunun neticesi göl seviyelerinin azalabildiğini ya da deniz seviyelerinin yükselebildiğini belirtti.
Göl ve deniz seviyelerindeki değişiklığın tektonik olarak yer kabuğu üstündeki yükleri tesirlediğine işaret eden Utkucu, söz hususu yükün değişimine bağlı olarak depremlerin tetiklenebileceğini kaydetti.
Bunun çok yavaş işleyen bir proses bulunduğunun altını çizen Utkucu, “Yer kabuğundaki sıvı, de.prem tetiklemesine ya da depremlerin oluşumuna tesir eder lakin şunlar genellikle 4 büyüklüğünün altındaki ufak depremlerdir.” dedi.
BARAJLARIN ETKİSİ
Bu tür depr.emlere baraj gölleri üstünden misaller veren Utkucu, şunları söyledi:
“Su düzeyinin yükselmesiyle baraj göllerinde su tutulmasıyla birlikte deprem sasenearının arttığı görülüyor. Dünya üstünde detaylı barajlarda bu hal teyit edilmiş ve su seviyelerindeki değişimlerin, bir yerde azalan suyun ya da suyun bir yerde depolanmasının dep.remleri tetiklediği görülmüş.
Bunlardan en meşhuru Hindistan’daki Koyna Barajı’dır. Bunun misalleri Mısır’da Asvan Barajı’nda, Yunanistan’da Kremasta Barajı’nda yaşanmış. Bizde de Keban Barajı’nda, Atatürk Barajı’nda su tutulmaya başladıktan sonra ufak depr.emlerin sasenearında artışlar oluyor.”
Su seviyelerindeki değişimin dep.rem oluşturmadığını, sıfırdan bir de.prem üretmediğini lakin deprem oluşumunu biraz geriye çektiğini altını çizen Utkucu, suyun depremi tetikleme biçimi ile ilgili şu verileri verdi:
“Barajda su tutulmaya başlayınca su yükü oluşuyor, o ağırlıkla yer kabuğunda denge bozuluyor. Diğer bir şekilde ise biriken su yer kabuğunun derinliklerine kayaçların gözeneklerinden sızıyor, dep.remlerin oluştuğu derinliğe birkaç ayda ulaşabiliyor, gözenek sıvı basıncı diye tanımladığımız kayganlaşmayı kolaylaştıran, fay üstünde dengeyi değiştiren bir husus. Bir nevi fay hattına rahat kayabilsin diye yağ dökmüş gibi bir tesir oluşturuyor. Su tutulmaya başladıktan sonra deprem sasenearı artmaya başlıyor. Terminolojide bu de.premler daha evvelce ‘tetiklenen dep.remsellik’ olarak adlandırılıyordu, şu anda ‘niçin olunmuş depremsellik’ ifadesi kullanılıyor.”
VAN GÖLÜ ÖRNEĞİ
İklim değişiklığınde, sera gazlarının yanısıra güneşteki faaliyetlerin de tesirli bulunduğunu belirten Utkucu, güneşin yüzeyinde görülen karanlık noktalar olan güneş lekelerinin mevsimlere, bundan dolayı da yağış rejimine tesir ettiğini, bunun da yer kabuğunun üstündeki ya da altındaki sıvı sayısını tesirleyerek dep.rem oluşumlarını tetiklediğini anlattı.
Van Gölü’ndeki su düzeyi değişimlerini araştırdığında buradaki değişimlerin depremleri tetiklediğini gördüğünü açıklayan Utkucu, “Fay kırılmaya yaklaşmış, bardak taşmak üzere; bu su birikmesi, su düzeyinin değişmesi, sıvının tesirsi, bardağı taşıran damla oluyor. Yeni bir fay hattı oluşturmuyor, bulunduğu yerde fay var.
Fay hattı belki 300 sene enerji biriktiriyor, kırılmaya yaklaştığında ise Van Gölü’nde bulunduğu gibi su düzeyi, iklim değişiklığınin tesirsiyle alçaldı. Bu alçalma da dengeyi değiştirdi, 2016 senesinde olacak de.premin tarihini 2011’e çekti artık üç yüz senede bir olan depremin tarihini 4-5 sene kadar öne çekti.” değerlendirmesini yaptı.
“MİLYONLARCA YIL SONRA ETKİLEYEBİLİR”
ABD Havacılık ve Uzay Ajansında (NASA) görevli jeofizikçi Eric Fielding de iklim değişiklığınin d.eprem oluşumunu tetiklemesinin lakin çok uzun periyotlarda olası olma ihtimalini söyledi.
Fielding, “Şu an hayat sürdüğümüz iklim değişiklığınin, depr.emler üstünde tesirsinin bulunduğunu düşünmüyorum. Çünkü dep.remler yerin çok altında başlıyor. Öte yandan milyonlarca sene sonra iklim değişikliği, depremler üstünde tesire sahip olabilir.” dedi.
Kuzey yarımkürenin, 10-20 bin sene evvelce, Finlandiya ve İsveç gibi ülkelere kadar ulaşan büyük bir buz tabakasına sahip olmasından ve bu buz kütlesinin 5 binden çok sene süresince erimesiyle buzulların tetiklediği depremlerin ortaya geldiğinden bahseden Fielding;
“Bu, yer kabuğunun derinlerini tesirleyebilecek büyüklükteki bir değişimdi. Havadaki birkaç derecelik ısı değişikliği, değişik miktarlardaki yağışlar gibi şu an hayat sürdüğümüz şeyler büyük coğrafyalardaki depremleri tetiklemez.” görüşünü paylaştı.
